Wat is tijd?

Geef je zelf eens een kwartier en bedenk een definitie van het begrip ‘tijd’. Grote kans dat je aan dat kwartier niet genoeg hebt of…dat je definitie onvolledig is. ‘Tijd’ lijkt als begrip ongrijpbaar, terwijl het altijd en overal aanwezig is en onmiskenbaar een rol speelt. Niets of niemand ontsnapt er aan; we zijn morgen anders dan vandaag. Sterker nog: alles bestaat slechts in een moment, het volgende moment is alles al weer anders. Om het nog ingewikkelder te maken: er bestaat helemaal niets zonder het kleinste beetje ‘tijd’.

Ga maar na: als je een huis hebt, maar de tijd dat het huis er staat is, is nul, dan bestaat dat huis niet. Je kunt het niet waarnemen, niet veranderen, laat staan dat je er in kunt wonen. En zo is het met alles; zet de tijd op nul en er is niets meer.

Overigens geldt hetzelfde voor de begrippen: hoogte, breedte en diepte; de drie maten die wij ervaren als de pijlers van onze driedimensionale wereld. Zet de hoogte, breedte of diepte van iets op nul en het bestaat niet meer als object. Een boek dat 0 millimeter dik is, kun je niet lezen; een muur van bakstenen met een diepte van 0 millimeter houdt niets tegen; een hoeveelheid water in een glas van 0 millimeter kun je niet drinken. Je kunt hier de millimeters gerust vervangen door de kleinste maat die wetenschappers tegenwoordig gebruiken, de uitkomst zal dezelfde zijn.

Maar dus even terug naar die definitie. Zelf kom ik niet verder dan: ”tijd is een dimensie”. Maar wat is een ‘dimensie’ dan? Of: “tijd is een lineaire opeenvolging van momenten”. Maar wat is een ‘moment’ dan? Kortom: mij lukt het niet om hier vat op te krijgen.

Wat me, met de hulp van Einstein (zie hieronder) wel lukt is te begrijpen dat tijd relatief is, omdat het afhankelijk is van de positie van waaruit je kijkt. Ik weet inmiddels ook dat tijd niet absoluut is. Wetenschappers hebben immers bewezen dat een klok hoog in de lucht anders tikt dan op de begane grond. Bekijk het verhaal van Brian Greene hieronder maar eens.

De dimensie ‘tijd’ heeft overigens wel een unieke eigenschap: wij kunnen ons niet in de tijd verplaatsen, zoals we dat wel kunnen in andere dimensies. Je kunt niet vooruit of achteruit in de tijd, terwijl we ons wel in een driedimensionale ruimte kunnen bewegen. Tijdreizen bestaan in onze fantasie allang, maar ze zijn nog geen reproduceerbare werkelijkheid. Althans, voor zover het onze zintuigen betreft.

Er zijn echter meer dimensies die we niet zintuiglijk kunnen waarnemen terwijl ze wel degelijk bestaan. Ze bestaan als wiskundig model waarmee we kunnen rekenen (de uitkomsten blijken ‘in het echt’ te kloppen).

Conclusie: misschien kunnen we de vraag: ‘wat is tijd’, gewoon nog niet beantwoorden omdat we het zintuig nog niet ontwikkeld hebben waarmee we tijd kunnen waarnemen en manipuleren? De toekomst zal het leren.

Hier wat interessante links voor als je verder wil zoeken:

• Brian Greene over de eigenschappen van tijd https://youtu.be/1FJWvEbeBps
• Natuurkunde voor iedereen: wat is tijd, wat is ruimte?  https://www.quantumuniverse.nl/wat-is-ruimte-wat-is-tijd
• Einstein voor beginners https://wibnet.nl/natuurkunde/relativiteitstheorie/albert-einstein-en-de-relativiteitstheorie-voor-beginners
• Robbert Dijkgraaf over tijd en ruimte https://youtu.be/0T–WC4D1C0