Wat is beschaafd?

‘Beschaven’, betekent letterlijk: het glad maken door eventuele uitsteeksels er van af te snijden met een schaaf. In overdrachtelijke zin betekent ‘beschaven’: tot een hoger sociale ontwikkeling brengen. Maar de beeldspraak is volledig fout gebruikt. Je beschaaft iemand niet door er iets af te halen, maar door er iets aan toe te voegen. Beschaving is namelijk niets meer dan een heel dun laagje vernis over onze natuurlijke instincten.

Sluit een groep willekeurig gekozen mensen op in een huis en je krijgt gegarandeerd ruzie. Mensen verschillen nu eenmaal van elkaar in behoefte, wens en gedrag. Conflicten daarover zijn alleen te voorkomen door onderlinge afspraken te maken over wat voor iedereen acceptabel is. Het maken en accepteren van die afspraken noemen we ‘beschaving’.  De beschavings-afspraken veranderen niets aan de behoefte of de wens van het individu, maar beïnvloeden wel het gedrag. Althans dat is de gedachte achter die afspraken.

Een groep die onderling afspraken maakt over het functioneren in de groep, kan tot grote gezamenlijke prestaties komen. Een groep waarin voortdurend conflicten zijn, blijft daarbij achter. Dat is de reden dat we ‘beschaafd’ hoger waarderen dan ‘onbeschaafd’. En het grotere resultaat is ook voor iedereen zichtbaar; de zogenoemde beschaafde wereld behaalt immers grotere welvaart dan wat we de minder-beschaafde werelddelen noemen.

Maar ja, is beter sociaal georganiseerd (beschaafder) ook op alle fronten beter? Je kunt er vraagtekens bijzetten. De zogeheten beschaafde wereld mag dan uiterst welvarend zijn, ze is ook super-individualistisch en zelfs bijna asociaal. De kloof tussen arm en rijk wordt er alleen maar groter en het milieu wordt totaal vernield. Geen zaken om trots op te zijn!

Misschien ben ik liever wat minder ‘beschaafd’.

De normering van ‘beschaving’ blijft wel een dingetje, want wat is wèl en wat is niét beschaafd? Dat verschilt per land, cultuur en tijdsgewricht. Wat ergens ooit als toppunt van beschaving gold of geldt, werd of wordt elders not done gevonden. Het begrip ‘beschaving’is dus ook nog eens zo subjectief als wat.

Links voor als je zelf verder wil zoeken

• Onze beschaving is van ons, Toch?  https://www.knaw.nl/nl/thematisch/de-nederlandse-wetenschapsagenda/cultuur-en-identiteit-in-heden-en-verleden/wat-betekenen-oude-beschavingen-voor-de-europese
• Beschaving, of wat er van over is https://www.bol.com/nl/nl/p/beschaving-of-wat-ervan-over-is/1001004002598926/
• Norbert Elias schreef al in 1939 een standaardwerk over ‘civilisatie’    https://www.athenaeum.nl/boek?authortitle=norbert-elias/het-civilisatieproces-9789461055446