HOE DAN WÈL?

De geschiedenis staat bol van de maatschappelijke probeersels. We hebben al van alles geprobeerd. Van centraal gestuurd koninkrijk, tot en met volksrepublieken, van dictatoriaal communisme tot en met democratie. Ook in Nederland hebben we wat afgeknutseld.

De verzorgingsstaat is al jaren geleden onder het gewicht van teveel verzorging vragende mensen bezweken en ingeruild voor de ‘participatiemaatschappij’. Dat is het model waarin iedereen, zo stelde initiatiefnemer Mark Rutte, naar vermogen moest kunnen bijdragen. Hij legde niet voor niets de klemtoon op ‘bijdragen’, want het moest nu maar eens afgelopen zijn met het handje ophouden. Later zou ‘bijdragen’ veranderen in ‘meedoen’ zonder dat duidelijk werd waaraan meegedaan moest kunnen worden. Het participatie-idee was dat de Staat er niet was om de problemen van burgers op te lossen als zij dat zelf ook konden. Een logisch klinkende stelling. Toch?

Inmiddels is echter ook de participatiemaatschappij ten grave gedragen. Zelfs politici (rechts en links!) lijken er van overtuigd dat we met dit idee de verkeerde weg zijn ingeslagen. Er blijken stomweg teveel problemen te bestaan waar de burger zelf niet uit kan komen, ook al participeert men zich suf!

Wat nu?

Na deze twee failliete systemen is het dus weer tijd voor een nieuw concept. Maar welk concept dan? Niemand die het weet, al wordt er wel veel geroepen. Misschien is het tijd dat we teruggaan naar de tekentafel voordat we weer een nieuw idee lanceren. En misschien moeten we het dan eerst eens hebben over de uitgangspunten. Een architect tekent toch ook niet zomaar wat. Die begint ook met een programma van eisen. Dus laat ons daar eens beginnen; welk collectief probleem willen we, of wil jij, eigenlijk via een nieuw systeem oplossen?

TIP

Ik denk dat ik maar eens het bekroonde boek van Herman Tjeenk Willink (“Groter denken, kleiner doen”) ga lezen. De titel lijkt een oproep aan iedereen: “Burger schreeuw eens wat minder hard en denk wat groter. Overheid doe eens wat minder maar met meer oog voor wat echt belangrijk is!” Ik kwam ergens?????????? onderstaande prikkelende samenvatting tegen (als de schrijver van deze samenvatting vindt dat ik de tekst weg moet halen, doe ik dat na een mailtje op info@heinleeft.nl):

De wijze waarop de overheid functioneert, heeft de afgelopen decennia de democratische rechtsorde uitgehold. Dat was de boodschap in Groter denken, kleiner doen van Herman Tjeenk Willink. Het boek werd drie jaar geleden onthaald als een urgente visie op de problemen van de democratische rechtsorde. Het was een oproep om ongemakkelijke feiten onder ogen te zien en positie te kiezen; om het debat aan te gaan en zelf grenzen te trekken. De gevolgen van de coronacrisis maken die oproep nog urgenter. Als door een vergrootglas worden de zwakke plekken in het functioneren van de overheid scherper zichtbaar. Tegelijkertijd moet die overheid aan nieuwe eisen voldoen. Het coronavirus moet worden bestreden. De economie moet overeind worden gehouden. De sociale gevolgen moeten worden opgevangen. En toch stelt niemand de vraag of de overheid wel aan die eisen kan voldoen, en onder welke voorwaarden. Daarop probeert deze herziene en uitgebreide heruitgave van Groter denken, kleiner doen een antwoord te formuleren. Wij moeten anders over de overheid gaan denken. De auteur geeft een richting aan. Politici moeten aan hun functie een andere inhoud geven. Hij beschrijft wat daarvoor nodig is. Kunnen een kabinetsformatie en een nieuw kabinet daaraan bijdragen? Herman Tjeenk Willink (1942) verwierf in de loop der jaren, als voorzitter van de Eerste Kamer en als vicepresident van de Raad van State, de positie van boven de partijen staande adviseur van de regering. Hij was meermalen kabinetsinformateur, de laatste keer in 2021. Sinds 2012 is Tjeenk Willink minister van staat. Voor Groter denken, kleiner doen kreeg hij in 2019 de PrinsjesBoekenPrijs. Over Groter denken, kleiner doen: ‘Herman Tjeenk Willink levert een visie op democratie die ertoe doet in dit tijdsgewricht.’ NRC Handelsblad ‘Herman Tjeenk Willink heeft tijdens zijn lange, indrukwekkende politieke en bestuurlijke carrière steeds aandacht gevraagd voor de kwaliteit van de democratische rechtsorde. Wat zijn boek zo indrukwekkend maakt, is hoe knap, treffend en indringend hij dat thema aan de orde stelt.’ Juryrapport Prinsjesboekenprijs 2019.